مقدمه: انواع خرماهای جنوب ایران، محصولی گرمسیری با تنوع بی‌نظیر
خرما با بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت کشت و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های شناخته‌شده توسط بشر است. بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، بیش از ۳۰۰۰ رقم خرما در جهان شناسایی شده که حدود ۴۰۰ رقم آن متعلق به ایران است. ایران با تولید سالانه ۱.۴۲ میلیون تن خرما (در سال ۱۴۰۲)، سومین تولیدکننده بزرگ جهان پس از مصر و عربستان است. ۸۵٪ از این تولیدات متعلق به استان‌های جنوبی شامل هرمزگان (۳۵٪)، خوزستان (۲۵٪)، بوشهر (۲۰٪) و کرمان (۱۵٪) می‌باشد. از ۴۰۰ رقم شناسایی‌شده، ۲۰ رقم جنبه تجاری داشته و ۱۰ رقم ۸۰٪ صادرات را تشکیل می‌دهند.در این مقاله، “انواع خرماهای جنوب ایران” را با تمرکز بر خاستگاه، ویژگی‌های ظاهری و سهم صادراتی هر رقم از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ بررسی می‌کنیم.
انواع خرماهای جنوب ایران: از شناخته‌شده‌ترین تا خاص‌ترین
در این بخش، معروف‌ترین ارقام خرماهای جنوب ایران را با جزئیات علمی و بر اساس منابع معبر بررسی می‌کنیم:
۱. خرما کبکاب
خاستگاه اولیه این خرما به قشم (هرمزگان) بازمی‌گردد و امروزه در بوشهر و سیستان و بلوچستان نیز کشت میشود. رنگ آن در مرحله تَمَر قهوه‌ای تیره است و ۲٫۷٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ ایران را به خود اختصاص داده است.
- خاستگاه اولیه: استان هرمزگان (جزیره قشم).
- مناطق کشت امروز:هرمزگان،سیستان و بلوچستان (به صورت محدود و آزمایشی و نه تجاری) و بوشهر البته باید گفت که امروزه ۸۵٪ از کشت کبکاب در استان بوشهر (شهرستان‌های دشتستان، دیر و کنگان) انجام میشود و ۷۰٪ از صادرات کبکاب ایران از بوشهر انجام میشود.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای تیره با سطح چروکیده.
- رنگ در مرحله رُطَب: قرمز مایل به قهوه‌ای.
- صادرات: سهم ۲٫۷٪ از صادرات خرماى سال ۱۴۰۲.
۲. خرما خاصویی
این خرما اصالتاً از شادگان خوزستان است و به‌دلیل طعم کاراملی خود محبوب است. با سهم ۰٫۲٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲، عمدتاً به عراق و پاکستان ارسال میشود.
- خاستگاه اولیه: استان خوزستان (شهرستان شادگان).
- مناطق کشت امروز: خوزستان و بوشهر(جم و عسلویه-کشت محدود از سال1400)
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای مات با بافت نیمه‌خشک.
- صادرات: سهم ۰٫۲٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲، عمده به عراق و پاکستان.
- ویژگی منحصربه‌فرد:طعم کاراملی، مقاوم به حمل و نقل
۳. خرما پیارم
پیارم که به «طلای سیاه» معروف است، در حاجی‌آباد هرمزگان کشت میشود. رنگ مشکی براق و قیمت بالای آن، این خرما را به یکی از پرفروش‌ترین ارقام صادراتی تبدیل کرده است.
- خاستگاه اولیه: استان هرمزگان (شهرستان حاجی‌آباد).
- مناطق کشت امروز: هرمزگان و کرمان.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: مشکی براق با سطح صاف.
- صادرات: گرانترین خرماى ایران با سهم ۱٫۵٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ به اروپا.
- ویژگی منحصربه‌فرد: گرانترین نوع نسبت به سایر خرماها
۴. خرما زاهدی
زاهدی با رنگ زرد طلایی، بیشتر در خوزستان و فارس رشد می‌کند. جالب است بدانید سهم ۱۸٫۵٪ از صادرات خرما ایران در سال 1402 مربوط به این خرما است.
- خاستگاه اولیه: استان خوزستان (شهرستان اهواز).
- مناطق کشت امروز: خوزستان، فارس و بوشهر (دهستان پشتکوه و مناطق گرمسیری دشتستان)
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: زرد طلایی.
- صادرات: با سهم ۱۸٫۵٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲.
۵. خرما برحی
برحی بوشهری با شیرینی ملایم، در دشتستان بوشهر کشت میشود. این خرما به‌دلیل مقاومت به شوری خاک، برای مناطق ساحلی ایده‌آل است.
- خاستگاه اولیه: استان بوشهر (شهرستان دشتستان).
- مناطق کشت امروز: بوشهر، هرمزگان.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای روشن با شیرینی ملایم.
- صادرات: سهم ۰٫۰۲٪، از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ که بیشتر به کشورهای حاشیه خلیج فارس است.
۶. خرما خنیزی
خنیزی اصالتاً از میناب هرمزگان است و رنگ قهوه‌ای روشن آن در مرحله تَمَر شناخته‌شده است. این رقم در سال‌های اخیر به روسیه و هند صادر میشود.
- خاستگاه اولیه: استان هرمزگان (روستای خنیزی در میناب).
- مناطق کشت امروز: هرمزگان، جنوب بوشهر.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای روشن با جلای طلایی.
- صادرات: به صروت تقریبی سهم ۰.۷۰٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ عمده به هند و روسیه.
- ویژگی منحصربه‌فرد: رطوبت بالا
۷. خرما استعمران
استعمران که بیشتر در خوزستان کشت میشود، به‌دلیل بافت خشک خود برای تولید آرد خرما استفاده میشود.
- خاستگاه اولیه: استان خوزستان (مناطق گرمسیری).
- مناطق کشت امروز: خوزستان و ایلام.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای متوسط و بافت خشک.
- صادرات: سهم ۹٫۹٪ و بیشتر استفاده برای تولید فرآورده‌های صنعتی.
۸. خرما مضافتی
مضافتی بم اگرچه اصالتاً متعلق به کرمان است، اما در هرمزگان نیز کشت میشود. و اما گفتنی است که این خرما با بافت نرم خود، برای تهیه حلوای خرما عالی است.
- خاستگاه اولیه: استان کرمان (شهرستان بم).
- مناطق کشت امروز: کرمان و هرمزگان.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای تیره و با بافت نرم.
- صادرات: سهم ۴۱٪ از صادرات خرما ایران در سال ۱۴۰۲.
۹. خرما کلوته
کلوته زابلی با رنگ قرمز خاص خود، یکی از ارقام نادر سیستان و بلوچستان است که به افغانستان صادر میشود.
- خاستگاه اولیه: استان سیستان و بلوچستان (زابل).
- مناطق کشت امروز: سیستان و بلوچستان و بوشهر(دشتستان)
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای مایل به قرمز.
- صادرات: سهم از صادرات سال ۱۴۰۲ ۱۱٫۵% و غالباً ارسال به افغانستان.
۱۰. خرما شهابی
شهابی بوشهری با پوست نازک و رنگ کهربایی، در دشتستان کشت میشود و طرفداران زیادی در اروپا دارد.
- خاستگاه اولیه: استان بوشهر (شهرستان دشتستان).
- مناطق کشت امروز: بوشهر و هرمزگان.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: کهربایی و با پوست نازک.
- صادرات: ویژه بازارهای اروپایی و سهم تقریبی ۱.۱۴٪ از صادرات خرما سال ۱۴۰۲
۱۱. خرما ربی
- خاستگاه اولیه: استان هرمزگان (بندرعباس).
- مناطق کشت امروز: هرمزگان و سیستان و بلوچستان
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای تیره و با شیرینی بالا.
- صادرات: ۷٫۱٪ از صادرات سال ۱۴۰۲ خرما ایران و اکثراٌ برای مصارف محلی استفاده میشود.
۱۲. خرما لشت
- خاستگاه اولیه: استان بوشهر (مناطق ساحلی).
- مناطق کشت امروز: بوشهر.
- ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای روشن و با بافت نرم.
- صادرات: تقریبی ۰.۱۴% از صادرات خرما سال ۱۴۰۲ و غالباً به کشورهای همسایه ارسال میشود.
۱۳. خرما هلیله ای
هلیله‌ای که در بوشهر و دشتستان رشد می‌کند، به‌دلیل طعم شیرین و هسته کوچک خود شناخته میشود. و این نوع خرما برای تهیه شیره خرما ایده‌آل است. با سهم تقریبی ۰.۲۸% از صادرات خرما سال ۱۴۰۲
۱۴. خرما گنتار
گنتار یکی از ارقام خاص هرمزگان است که به‌دلیل رطوبت بالا، بیشتر به صورت تازه مصرف میشود. با سهم تقریبی ۰.۴۲% از صادرات خرما ایران سال ۱۴۰۲.
۱۵. خرما شاهانی
خاستگاه اصلی:
- منطقه اولیه: شهرستان کازرون در استان فارس .
- پیشینه تاریخی: کشت شاهانی به بیش از ۲۰۰ سال پیش در نخلستان‌های حاشیه رودخانه شاپور بازمی‌گردد.
مناطق کشت امروزی:
- استان فارس: کازرون، جهرم و فیروزآباد.
- استان هرمزگان: شهرستان‌های حاجی‌آباد و میناب (کشت محدود از ۱۴۰۰).
- استان بوشهر: دشتستان .
ویژگی‌های ظاهری:
- رنگ در مرحله تَمَر: قهوه‌ای تیره با سطح چروکیده.
- بافت: نیمه‌خشک با شیرینی متوسط.
- اندازه: میوه‌هایی به طول ۴-۵ سانتیمتر
صادرات: سهم از صادرات سال ۱۴۰۲ خرما ایران ۴٫۷%
جدول مقایسه‌ای سهم صادرات انواع خرماهای جنوب ایران (1402)
| کد HS | نوع خرما | وزن صادراتی (کیلوگرم) | سهم از کل صادرات |
|---|---|---|---|
| 08041040 | خرما مضافتی تازه یا خشک | ۱۶۱٬۸۰۱٬۴۹۶ | ۴۱٪ |
| 08041060 | خرما زاهدی تازه یا خشک | ۷۳٬۱۴۹٬۱۸۶ | ۱۸٫۵٪ |
| 08041035 | خرما کلوته تازه یا خشک | ۴۵٬۲۷۸٬۷۰۸ | ۱۱٫۵٪ |
| 08041010 | خرما استعمران تازه یا خشک | ۳۹٬۱۷۹٬۳۰۲ | ۹٫۹٪ |
| 08041025 | خرما شاهانی تازه یا خشک | ۲۸٬۱۷۷٬۶۱۲ | ۷٫۱٪ |
| 08041050 | خرما شاهانی تازه یا خشک (تکراری) | ۱۸٬۷۳۰٬۸۶۸ | ۴٫۷٪ |
| 08041090 | سایر خرماها | ۱۱٬۱۰۷٬۷۴۶ | ۲٫۸٪ |
| 08041020 | خرما کبکاب تازه یا خشک | ۱۰٬۸۳۴٬۹۸۹ | ۲٫۷٪ |
| 08041030 | خرما پیاروم تازه یا خشک | ۵٬۹۰۳٬۳۱۴ | ۱٫۵٪ |
| 08041045 | خرما خاصویی تازه یا خشک | ۷۵۴٬۴۹۲ | ۰٫۲٪ |
| 08041015 | خرما برحی تازه یا خشک | ۸٬۵۰۰ | ۰٫۰۲٪ |
| جمع | کل صادرات | ۳۹۴٬۹۲۶٬۲۱۳ | ۱۰۰٪ |
گزارش توزیع ارقام خرما در کد 08041090 (سایر خرماها) – سال ۱۴۰۲
منبع:
- برآوردهای کارشناسی بر اساس گزارش‌های نخلکاران جنوب ایران (۱۴۰۳)
- داده‌های گمرک ایران (کد 08041090 با وزن ۱۱,۱۰۷,۷۴۶ کیلوگرم)
| نوع خرما | وزن تخمینی (کیلوگرم) | سهم از کد 08041090 | سهم از کل صادرات (394,926,213 کیلوگرم) |
|---|---|---|---|
| شهابی | ۴,۵۰۰,۰۰۰ | ≈ ۴۰.۵٪ | ≈ ۱.۱۴٪ |
| خنیزی | ۲,۷۷۰,۰۰۰ | ≈ ۲۵٪ | ≈ ۰.۷۰٪ |
| گنتار | ۱,۶۶۰,۰۰۰ | ≈ ۱۵٪ | ≈ ۰.۴۲٪ |
| هلیله‌ای | ۱,۱۱۰,۰۰۰ | ≈ ۱۰٪ | ≈ ۰.۲۸٪ |
| لشت | ۵۵۵,۰۰۰ | ≈ ۵٪ | ≈ ۰.۱۴٪ |
| سایر | ۵۱۲,۷۴۶ | ≈ ۴.۵٪ | ≈ ۰.۱۳٪ |
| جمع | ۱۱,۱۰۷,۷۴۶ | ۱۰۰٪ | ≈ ۲.۸۱٪ |
توضیحات کلیدی:
۱. مبنای تخمین:
- داده‌های میدانی از اتحادیه نخلکاران استان‌های بوشهر و هرمزگان.
- گزارش‌های پراکنده صادراتی از شرکت‌های بازرگانی.
۲. نکات مهم:
- تخمین با خطای ±۱۵٪: این اعداد بر اساس الگوهای تاریخی و نظرات کارشناسان است.
نتیجه‌گیری: تنوع بی‌نظیر و فرصتی برای اقتصاد ایران
خرماهای جنوب ایران، از کبکاب تا شهابی، نه‌تنها نماد اصالت فرهنگی این مناطق هستند، بلکه سهم بزرگی در اقتصاد کشور ایفا می‌کنند. با وجود تفاوت‌های ظاهری و طعمی، همه این خرماها در یک ویژگی مشترکند: غنی بودن از مواد مغذی و انرژی طبیعی. اگرچه ارقامی مانند کبکاب و زاهدی سهم بزرگ‌تری در صادرات دارند، اما ارقام کمترشناخته‌ای مانند برحی و لشت نیز به‌مرور در حال جلب توجه بازارهای جهانی هستند. برای حفظ این جایگاه، نیازمند توسعه روش‌های نوین کشت، بسته‌بندی و بازاریابی هستیم. در نهایت، انتخاب بهترین خرما به سلیقه و نیاز شما بستگی دارد؛ اما مطمئن باشید هر کدام را که انتخاب کنید، طعم جنوب ایران را در خانه خود خواهید چشید!
منابع :
۱. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ایران. (۱۴۰۱). شناسنامه ارقام خرماى ایران.
۲. وزارت جهاد کشاورزی. (۱۴۰۲). گزارش عملکرد نخلستان‌های استان‌های جنوبی.
۳. سازمان توسعه تجارت ایران. (۱۴۰۲). آمار صادرات خرما به تفکیک رقم.
۴. پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری. (۱۴۰۰). بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ارقام خرما.
۵. FAO. (۲۰۲۳). گزارش جهانی تولید و تجارت خرما.
برای خرید خرماهای جنوب ایران و استعلام قیمت با ما در تماس باشید.🌴
ما را در اینستاگرام دنبال کنید.🌴
